Μπορεί να φαντάζει γενικά αστείο ότι υπάρχουν διαφόρων ειδών παγκόσμιες ημέρες. Όπως για παράδειγμα η 14 μαρτίου όπου είναι η παγκόσμια ημέρα της μπριζόλας και της πεολεχίας ή η 6 μαίου που είναι η παγκόσμια ημέρα κατά της δίαιτας. Δεν είναι καθόλου αστείο όμως το γεγονός ότι υπάρχουν σε ένα τέτοιου είδους γελοίο θεσμό και θέματα προς εορτασμό ή υπενθύμισης όπως αυτό που αναφέρεται για την 12 ιουνίου.
Τη συγκεκριμένη ημερομηνία η μέρα αφορά την παιδική εργασία. Ας δούμε μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία αλλά και οπτικές σχετικά με το θέμα αυτό. Θα ξεκινήσουμε με κάποια στατιστικά στοιχεία. σύμφωνα με εκτιμήσεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (οργάνωση του ΟΗΕ), έχουν καταγραφεί επισήμως, σε ολόκληρο τον κόσμο, 73 εκατομμύρια παιδιά που εργάζονται σε σκληρές νόμιμες ή παράνομες εργασίες, ενώ κατά την εκτίμηση της Unicef ο συνολικός αριθμός των παιδιών ηλικίας 5-14 ετών που εργάζονται ξεπερνά τα 250 εκατομμύρια. Το 70% της παιδικής εργασίας παγκοσμίως βρίσκεται στον αγροτικό τομέα με πάνω από 132 εκατομμύρια αγόρια και κορίτσια κάτω των 15 ετών να εργάζονται σε αγροκτήματα και φυτείες, χειριζόμενα μηχανήματα, σπέρνοντας και θερίζοντας, ψεκάζοντας ζιζανιοκτόνα και φροντίζοντας ζώα. Με εργασία παιδιών κάτω των 12 ετών και με εργάτες που πληρώνονται το μισό του κανονικού ημερομισθίου κατασκευάζονται οι εγκεκριμένες τσάντες, τα καπέλα και η γραφική ύλη για τους Ολυμπιακούς τους 2008.
Είναι η παιδική εργασία όμως σύμπτωμα του υπανάπτυχτου κόσμου;
Τα επίπεδα παιδικής φτώχειας κυμαίνονται μεταξύ κάτω του 3% και πάνω του 25% μεταξύ των οικονομικά ανεπτυγμένων κρατών του κόσμου.
Το ένα στα έξι παιδιά στον αναπτυγμένο κόσμο ζει σε συνθήκες φτώχειας. Συνολικά, κατά προσέγγιση 47 εκατομμύρια παιδιά στις χώρες του Οργανισμού για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (ΟΟΣΑ), ζουν κάτω από το όριο φτώχειας της χώρας τους.
Είτε υπολογίζονται με βάση τη σχετική φτώχεια είτε με την απόλυτη*, η έξι κορυφαίες θέσεις στον πίνακα της παιδικής φτώχειας, είναι κατειλημμένες από τις ίδιες έξι χώρες – οι οποίες όλες συνδυάζουν ένα υψηλό βαθμό οικονομικής ανάπτυξης με ένα ικανοποιητικό βαθμό ισονομίας. (Σουηδία, Νορβηγία, Φιλανδία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο και Δανία),
Στον πίνακα της σχετικής παιδικής φτώχειας, οι τέσσερις τελευταίες θέσεις καταλαμβάνονται από το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιταλία, τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Μεξικό.
Στον πίνακα της απόλυτης παιδικής φτώχειας, οι τέσσερις τελευταίες θέσεις καταλαμβάνονται από την Ισπανία, την Τσεχία, την Ουγγαρία και την Πολωνία.
Διαφορές στην αναλογία των παιδιών που ζουν σε μονογονεϊκές οικογένειες έχουν σχετικά μικρή σχέση με τις διαφορές στα επίπεδα παιδικής φτώχειας της κατάταξης του πίνακα.
Το επίπεδο της φτώχειας για τις μονογονεϊκές οικογένειες έχει μια πιο σημαντική επίδραση. Οι πιθανότητες που έχει ένα παιδί να ζήσει στην φτώχεια είναι κατά μέσο όρο τετραπλάσιες στις μονογονεϊκές οικογένειες.
Υπάρχει μια στενή σχέση μεταξύ του επιπέδου της παιδικής φτώχειας και του ποσοστού των οικογενειών με παιδιά στα οποία δεν εργάζεται κανείς ενήλικας.
Υπάρχει μια στενή σχέση μεταξύ του επιπέδου της παιδικής φτώχειας και του ποσοστού των πλήρως απασχολούμενων εργαζομένων που κερδίζουν λιγότερο από τα 2/3 του εθνικού μέσου μισθού.
Οι χώρες με τα χαμηλότερα επίπεδα παιδικής φτώχειας καταμερίζουν τα υψηλότερα ποσοστά του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος στις κοινωνικές δαπάνες.
Στην Ελλάδα το υπουργείο Εργασίας διαθέτει στοιχεία μόνο για τη νόμιμη εργασία των ανηλίκων ηλικίας 15-19 ετών, τα οποία μάλιστα δεν μπορούν να θεωρηθούν πλήρη. Στο υπουργείο ήταν το 1996 καταγεγραμμένα 3.000 παιδιά που εργάζονταν νομίμως. Αυτό προκύπτει από τα βιβλιάρια εργασίας που υποχρεούνται να εκδώσουν οι ανήλικοι εργαζόμενοι (άνω των 15 ετών), σύμφωνα με τον νόμο 1837/89 «για την προστασία των ανηλίκων κατά την απασχόληση».
Τα στοιχεία αυτά σε καμία περίπτωση δεν αντιπροσωπεύουν την πραγματικότητα.
Και τώρα δύο χαρακτηριστικές προσεγγίσεις:
Πρώτα μια άποψη που αντλείται από τον καταπληκτικό ιστοχώρο capitalism.org:
Η κεφαλαιοκρατία δεν δημιούργησε τη παιδική εργασία που λειτουργεί στους τομείς ή τα εργοστάσια. Το κληρονόμησε από τα προηγούμενα πολιτικά συστήματα.
Η κεφαλαιοκρατία δεν οδηγεί στη παιδική εργασία στα εργοστάσια;
Αριθ. Η κεφαλαιοκρατία δεν δημιούργησε τη παιδική εργασία που λειτουργεί στους τομείς ή τα εργοστάσια. Το κληρονόμησε από τα προηγούμενα πολιτικά συστήματα. Παρατηρήστε ότι στην κομμουνιστική Κούβα σήμερα 11 χρονών παιδιά στέλνονται βίαια μακριά «στα καλοκαιρινό εκπαιδευτικό κάμπινγκ» όπου ξοδεύουν το χρόνο εργαζόμενος στους τομείς που κόβουν τον κάλαμο και τον καπνό ζάχαρης — αυτό καλείται από τους αριστερούς ως «εθελοντισμός» και «εκπαίδευση». Ακόμα λίγη αναφορά αποτελείται από αυτό.
Αυτό που σταμάτησε τη παιδική εργασία στα εργοστάσια;
Καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας οι γονείς των περισσότερων οικογενειών δεν θα μπορούσαν να παραγάγουν αρκετά ώστε να υποστηρίξουν τις οικογένειές τους χωρίς τα παιδιά τους να εργάζονται επίσης. Ήταν η συσσώρευση του κεφαλαίου από τους βιομηχάνους που αύξησαν την παραγωγικότητα των ενηλίκων, έτσι ώστε τα παιδιά να μην χρειάζεται να εργαστούν στους διάφορους τομείς ή τα εργοστάσια. Στις φτωχές μη-κεφαλαιοκρατικές χώρες τα παιδιά εργάζονται ακόμα στους διάφορους τομείς και τα εργοστάσια, επειδή οι γονείς δεν είναι αρκετά παραγωγικοί να υποστηρίξουν τα παιδιά τους. Ιστορικά, τα παιδιά που εργάζονται στα εργοστάσια ήταν μόνο ένα παροδικό στάδιο μεταξύ της πρόωρης μετάβασης από τη φεουδαρχία στην κεφαλαιοκρατία Πριν από τη Βιομηχανική Επανάσταση, πολλά παιδιά (και οι γονείς τους) που δούλευαν στα εργοστάσια πέθαιναν και λιμοκτονούσαν, όπως αποδεικνύεται από τις υψηλές στατιστικές θνησιμότητας νηπίων πριν από την αυγή της Βιομηχανικής Επανάστασης. Παρατηρήστε ότι οι άνθρωποι δεν είχαν να φάνε μέχρι το σημείο που εγκατέλειψαν την επαρχία για τις πόλεις όπου μπορούσαν να παράξουν αρκετό φαγητό για να τραφούν. Η σαφέστερη ένδειξη αυτού είναι στατιστικές θνησιμότητας πληθυσμού και νηπίων: ο πληθυσμός δεν ανέβηκε και η θνησιμότητα νηπίων δεν πήγε κάτω μέχρι τη Βιομηχανική Επανάσταση. Εάν η ζωή ήταν τόσο καλή πριν από την κεφαλαιοκρατία στη «επαρχία», γιατί ήταν θνησιμότητα νηπίων τόσο υψηλή και αριθμοί πληθυσμών αρκετά χαμηλότεροι πριν από την κεφαλαιοκρατία; Απάντηση: επειδή η ζωή δεν ήταν τόσο ευχάριστη μέχρι που η Βιομηχανική Επανάσταση έκανε την εμφάνισή της.
Τι είναι μια κατάλληλη λύση;
Η πραγματική λύση είναι να κατασταθούν οι γονείς αρκετά παραγωγικοί έτσι ώστε να μπορούν να παραγάγουν αρκετά για τους ίδιους– και για τα παιδιά τους. Τι; Αυτοί οι φτωχοί άνθρωποι στην Ινδία οι οποίοι βρίσκονται σε ανάγκη, δεν είναι περισσότερο ανθρωπιστές από τη μητέρα Τερέζα, αλλά περισσότερο επιχειρηματίες όπως ο Bill Gates. Αυτές οι χώρες αυτό που χρειάζονται δεν είναι περισσότεροι κυβερνητικοί έλεγχοι, αλλά περισσότερη ελευθερία.
Και στην αντίπερα όχθη:
Στο σοσιαλισμό η ικανοποίηση των αναγκών της σωματικής και ψυχικής υγείας των παιδιών και της σωματικής και πνευματικής ανάπτυξής τους, αποτελούσε αντικείμενο υψηλής φροντίδας. Φαινόμενα του καπιταλιστικού συστήματος, όπως παιδική εργασία και πορνεία, πείνα, αναλφαβητισμός και φτώχεια, όχι απλώς ήταν άγνωστα, αλλά κατοχυρώνονταν συνταγματικά η υποχρέωση του κράτους για τη φροντίδα της μητρότητας και του παιδιού, που υλοποιούνταν συνεχώς, ώστε στο σοσιαλιστικό κράτος το παιδί ήταν ο μεγάλος ευνοούμενος. Ας το δούμε μέσα από ορισμένα παραδείγματα στην ΕΣΣΔ και στη ΓΛΔ. Στο βιβλίο «Τα παιδιά, η προνομιούχα τάξη», διαβάζουμε: «Οταν το παιδί γίνει ενός έτους, οι περισσότεροι γονείς προτιμούν τους παιδικούς σταθμούς. Είναι ο πρώτος κρίκος στο σοβιετικό σύστημα προσχολικής ηλικίας για παιδιά μέχρι 3 ετών. Το προσωπικό τους αποτελείται από ανθρώπους ειδικά εκπαιδευμένους. Το καθημερινό πρόγραμμα και τα γεύματα είναι επιστημονικά προγραμματισμένα».
Σ’ αυτούς τους παιδικούς σταθμούς διδάσκονταν μαθήματα όπως μουσική, γυμναστική, διδασκαλία χρωμάτων, σχημάτων, διαστάσεων αντικειμένων κλπ. Τα παιδιά βρίσκονταν υπό συνεχή ιατρική παρακολούθηση, διαιρούνταν σε ομάδες σύμφωνα με την ηλικία τους και κάθε ομάδα είχε το δικό της πρόγραμμα, που επεξεργάζονταν παιδίατροι και φυσιολόγοι. Οταν τα παιδιά συμπλήρωναν τα 3 χρόνια μεταφέρονταν στο νηπιαγωγείο.
Το 1977 υπήρχαν στην ΕΣΣΔ περισσότερα από 106.000 νηπιαγωγεία και παιδικοί σταθμοί, με ικανότητα υποδοχής 11.700.000 παιδιών. Επιπλέον υπήρχαν ειδικά νηπιαγωγεία για ανάπηρα ή καθυστερημένα παιδιά, όπου χρησιμοποιούνταν ειδικές μέθοδοι για την ενίσχυση της διανοητικής και φυσιολογικής τους ανάπτυξης.
Η ενασχόληση των παιδιών με τον αθλητισμό για ισορροπημένη σωματική και πνευματική ανάπτυξή τους ήταν προτεραιότητα. Οι αθλητικές σχολές στην ΕΣΣΔ ξεπερνούσαν τις 7.000. Προορίζονταν για την ανάπτυξη των ικανοτήτων των παιδιών με ιδιαίτερα φυσικά προσόντα. Πέρα απ’ αυτά όμως υπήρχαν και αθλητικά τμήματα στα σχολεία, στους τόπους διαμονής, στα πανεπιστήμια. Υπήρχαν 270.000 αθλητικές ομάδες, όπου μπορούσαν να ενταχθούν όσοι επιθυμούσαν.
Στη Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία, ο γάμος, η οικογένεια και η μητρότητα βρίσκονταν κάτω από την προστασία του κράτους. Οι πολύτεκνες οικογένειες και οι χωρίς σύζυγο μητέρες είχαν ολόκληρη τη φροντίδα και υποστήριξη της κοινωνίας. Ουσιαστική σημασία για την προστασία της υγείας των παιδιών και των νέων είχαν οι κατά σειρά ιατρικές εξετάσεις στα νηπιαγωγεία, στους παιδικούς σταθμούς, στα σχολεία και στις επαγγελματικές σχολές. Για την αρμονική οικογενειακή ζωή λειτουργούσαν πάνω από 100 γραφεία συμβούλων για ζητήματα γάμου και σεξουαλισμού. Θετικά συνέβαλε και η σεξουαλικοηθική αγωγή που έπαιρναν οι νέοι στα σχολεία και άλλα μορφωτικά ιδρύματα. Υπήρχαν επίσης οι παιδικοί-βρεφικοί σταθμοί για τα βρέφη και τα παιδιά προσχολικής ηλικίας, στους οποίους παρείχαν ολοήμερη δωρεάν φροντίδα από προσωπικό με ιατρικές και παιδαγωγικές γνώσεις. (Πηγή: «ΓΛΔ: Πολιτική για την ευημερία του ανθρώπου»).
Νομίζω ότι δεν κάποιος σχολιασμός πάνω στα παραπάνω θα χαλάσει το μεγαλείο τέτοιων μεγαλειωδών τοποθετήσεων.
«Καλύτερα ένα άθλιο τέλος παρά μια αθλιότητα χωρίς τέλος.»