Πρακτικού οδηγού συνέχεια: Σωματική έρευνα και έρευνα σε οχήματα

Mετά από παράκληση των χρηστών, αποφασίσαμε να συνεχίσουμε τον οδηγό με πρακτικές νομικές συμβουλές. Επιλέξαμε να συμπεριλάβουμε το θέμα της σωματικής έρευνας και της έρευνας σε οχήματα, διότι αποτελούν συνήθεις πρακτικές, οι οποίες μπορούν να συμβούν κυριολεκτικά στον καθένα μας.

1. Πότε μπορεί να γίνει σωματική έρευνα;

Σε σωματική έρευνα μπορεί να σας υποβάλει η αστυνομία στις παρακάτω δύο περιπτώσεις:

Α. Αν διενεργείται ήδη ανάκριση για αξιόποινη πράξη

Β. Αν διενεργείται η λεγόμενη «προληπτική έρευνα»

Α. Αν διενεργείται ήδη ανάκριση για αξιόποινη πράξη (άρθρο 257 Κώδικα Ποινικής Δικονομίας)

Αυτή είναι η λιγότερο συνήθης περίπτωση. Αυτό που σημαίνει είναι πως ήδη διενεργείται ανάκριση για συγκεκριμένο έγκλημα που διαπράχθηκε, με συγκεκριμένο κατηγορούμενο. Υπεύθυνος για την ανάκριση είναι ένας δικαστής, ο λεγόμενος «ανακριτής», ο οποίος είναι ο μόνος αρμόδιος να διατάξει σωματική έρευνα στον κατηγορούμενο ή σε τρίτο πρόσωπο. Σε αυτή την περίπτωση, εννοείται πως είστε υποχρεωμένοι να υπακούσετε, ειδάλλως ο δικαστής θα σας εξαναγκάσει να υποβληθείτε στην έρευνα και θα σας επιβάλλει επιπλέον κυρώσεις.

Β. Αν διενεργείται η λεγόμενη «προληπτική έρευνα» (άρθρο 96 παρ. 3 π.δ. 141/91)

Αυτή είναι στην πραγματικότητα η πιο συνήθης περίπτωση, είναι η κλασική σωματική έρευνα ενός πολίτη από αστυνομικό «για προληπτικούς λόγους» στο δρόμο ή σε άλλο δημόσιο χώρο. Σε αυτήν μπορεί να αναγκασθεί να υποβληθεί ο καθένας από εμάς. Και δυστυχώς, σε αυτό ακριβώς το σημείο έχουν καταγγελθεί οι περισσότερες παραβάσεις και αυθαιρεσίες από πλευράς της αστυνομίας.

Αιτία για αυτές είναι η γενικόλογη έκφραση του νόμου, ο οποίος παρέχει μεγάλη διακριτική ευχέρεια στην αστυνομία. Οι αλλεπάλληλες καταγγελίες έχουν οδηγήσει σε παρεμβάσεις του Συνήγορου του Πολίτη, του Εισαγγελέα Πρωτοδικών Λάρισας, του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου κ.α. Μετά από έρευνα πάνω σε αυτές, (βλ. Βιβλιογραφία στο τέλος του άρθρου) σας παραθέτω το πρακτικό συμπέρασμα:

Η αστυνομία επιτρέπεται να υποβάλει έναν πολίτη σε σωματική έρευνα ΜΟΝΟ όταν υπάρχει είτε «σοβαρή υπόνοια περί τέλεσης αξιόποινης πράξης» είτε «απόλυτη ανάγκη». (άρθρο 96 παρ. 3 π.δ. 141/91)

Ο νόμος, δυστυχώς, δεν προσδιορίζει τι ακριβώς σημαίνει «σοβαρή υπόνοια» ή «απόλυτη ανάγκη», αφήνοντας τους αστυνόμους να λαμβάνουν αυτή την απόφαση, σύμφωνα με την «ειδική εγκληματολογική τεχνογνωσία» τους. Έχουν καταγραφεί περιπτώσεις στις οποίες οι αστυνομικοί υπέβαλαν πολίτες σε σωματική έρευνα επειδή «στέκονταν εκεί γύρω με ύποπτο τρόπο» ή «είχαν παράξενη αμφίεση» ή «σύχναζαν σε περιοχές με εγκληματικότητα»!

ΠΡΟΣΟΧΗ! Ο Συνήγορος του Πολίτη έχει δηλώσει πως η «σοβαρή υπόνοια» για αξιόποινη πράξη (που απαιτείται από το νόμο) πρέπει να αφορά συγκεκριμένο έγκλημα, συγκεκριμένη αξιόποινη πράξη που να σχετίζεται με το συγκεκριμένο ύποπτο πρόσωπο. Κατά συνέπεια, αν σας δηλώσουν πως σας ερευνούν επειδή «βρίσκεστε σε ύποπτη γειτονιά» ή «για προληπτικούς λόγους, λόγω της εγκληματικότητας στην περιοχή», μπορείτε να διαμαρτυρηθείτε, λέγοντας πως ο νόμος απαιτεί «σοβαρές υπόνοιες για συγκεκριμένη αξιόποινη πράξη».

ΔΥΣΤΥΧΩΣ ΟΜΩΣ… Η καλύτερη συμβουλή που μπορούμε να σας δώσουμε είναι να διαμαρτυρηθείτε με λεκτικό τρόπο, με αξιοπρέπεια και χωρίς εξυβρίσεις. Μην βιαιοπραγήσετε, γιατί αν το κάνετε, ο νόμος δίνει το δικαίωμα στην αστυνομία να σας εξαναγκάσει με τη βία να υποστείτε την έρευνα.

ΠΡΟΣΟΧΗ! Αν διαμαρτυρηθείτε με φωνές ή βιαιοπραγίες, τότε η αστυνομία θα γράψει στην αναφορά πως η ίδια η συμπεριφορά σας δημιούργησε «σοβαρές υπόνοιες για τέλεση αξιόποινης πράξης» και άρα πληρούνται οι προϋποθέσεις του νόμου για την προληπτική σωματική έρευνα!!

Αντιληφθείτε την παγίδα: Η αστυνομία σας σταματά για σωματική έρευνα, χωρίς να υπάρχουν οι προϋποθέσεις του νόμου, δηλαδή χωρίς «σοβαρές υπόνοιες για τέλεση αξιόποινης πράξης». Εσείς αρχίζετε να φωνάζετε πως είναι παράνομο, να βρίζετε και να προσπαθείτε να ξεφύγετε με τη βία. Τότε οι αστυνόμοι γράφουν «λόγω της βίαιης διαμαρτυρίας του, προέκυπταν σοβαρές υπόνοιες για τέλεση αξιόποινης πράξης»… Άρα εξαιτίας της συμπεριφοράς σας, οι προϋποθέσεις του νόμου υπάρχουν!

Συμπέρασμα: Αν χάσετε την ψυχραιμία σας, θα δώσετε εσείς οι ίδιοι στην αστυνομία τη βάση για να είναι νομιμοφανείς! Αν και ο Συνήγορος του Πολίτη και οι Εισαγγελείς Πρωτοδικών και Αρείου Πάγου έχουν αντιταχθεί στις συγκεκριμένες πρακτικές, η ΕΛΑΣ συνεχίζει να τις εφαρμόζει.

Δυστυχώς… στο ζήτημα της σωματικής έρευνας η αστυνομία έχει το μαχαίρι και το πεπόνι!

2. Πώς οφείλει να γίνεται η σωματική έρευνα;

Η σωματική έρευνα οφείλει να γίνεται με τρόπο που δεν θέτει σε κίνδυνο την υγεία και την ασφάλεια του πολίτη και δεν προσβάλλει την προσωπικότητά του. Αν ζητείται συγκεκριμένο αντικείμενο, πχ. ένα χαρτί, ένα σακουλάκι κλπ. ο αστυνομικός οφείλει πρώτα να ζητήσει από τον πολίτη να του το δώσει και, μόνο αν αυτός αρνηθεί, να προβεί σε σωματική έρευνα.

ΠΡΟΣΟΧΗ! Η σωματική έρευνα σε γυναίκα πρέπει να γίνεται μόνο από γυναίκα, μπροστά στον ανακριτικό υπάλληλο.

ΔΥΣΤΥΧΩΣ… ο νόμος και πάλι μέριμνα περισσότερο για την ασφάλεια του αστυνομικού, παρά για του πολίτη που υποβάλλεται στην έρευνα! Η εγκύκλιος του Υπουργείου (άρθρο 6 παρ. 2 της υπ’ αρ. 13/93 «Κανονιστικής Διαταγής) προβλέπει πως για την ασφάλεια του… αστυνομικού, ο πολίτης πρέπει να τοποθετείται με τα χέρια στον τοίχο και τα πόδια ανοιχτά, ή σε πρηνή στάση, δηλαδή στα τέσσερα.

Συμπέρασμα: Αν κατά τη σωματική έρευνα προσβάλλεται η υγεία, η τιμή ή η προσωπικότητά σας, διαμαρτυρηθείτε έντονα. Το Σύνταγμα και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σας δίνουν αυτό το δικαίωμα. Φωνάξτε πως θα υποβάλετε μήνυση (και όταν η έρευνα τελειώσει, κάντε το!) Κανένας δεν επιτρέπεται να εξευτελίζεται από την αστυνομία, ούτε καν οι κατηγορούμενοι για ειδεχθή εγκλήματα. Πόσο μάλλον οι πολίτες σε μία «προληπτική έρευνα».

3. Πότε μπορεί να γίνει έρευνα σε μεταφορικό μέσο;

Η έρευνα σε μεταφορικό μέσο ακολουθεί τους ίδιους ακριβώς κανόνες με τη σωματική έρευνα. Ισχύουν οι ίδιες προϋποθέσεις και υπάρχουν οι ίδιες αυθαιρεσίες, καθώς και οι ίδιες παγίδες με τις περιπτώσεις της σωματικής έρευνας!

Συμπέρασμα… Και εδώ, όπως και στη σωματική έρευνα, διαμαρτυρηθείτε με αξιοπρέπεια. Ειδάλλως, η αστυνομία θα χρησιμοποιήσει τη διαμαρτυρία σας, για να ισχυρισθεί πως οι προϋποθέσεις του νόμου υπήρχαν!

ΠΡΟΣΟΧΗ!! Στο θέμα των οχημάτων, υπάρχει μία σημαντική εξαίρεση: «Δεν είναι άδικη η πράξη αστυνομικού, τελωνειακού υπαλλήλου, υπαλλήλου Σ.Δ.Ο.Ε. και λιμενικού υπαλλήλου, όταν ύστερα από βάσιμη καταγγελία ή ισχυρές υπόνοιες ενεργεί έρευνα σε μεταφορικό μέσο για την ανεύρεση ναρκωτικών». (άρθρο 256 παρ. 2 του νόμου 1729/1978)

Συνεπώς, αν οι αστυνομικοί ισχυρισθούν πως διενεργούν έρευνα για ναρκωτικά, μην αντισταθείτε, διότι ο νόμος είναι με το μέρος τους.

Ελπίζουμε οι παραπάνω συμβουλές να σας φανούν χρήσιμες. Εξακολουθούμε να πιστεύουμε πως ένας ενημερωμένος πολίτης που γνωρίζει τα δικαιώματά του, έχει φωνή και δύναμη, ακόμα και όταν οι νόμοι είναι ασαφείς ή γενικόλογοι. Διότι η γνώση των δικαιωμάτων μας, είναι το πρώτο βήμα για να βρούμε το θάρρος να τα ασκήσουμε.

Βιβλιογραφία:

-Πόρισμα Συνηγόρου του Πολίτη, Γιώργου Καμίνη, 30 Ιουνίου 2003, Αρ. Πρωτοκόλλου 16024.02.2.4 -20580.02.2.

-Γνωμοδότηση του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, Σε απάντηση του υπ’ αριθμ. 1016/14/38-α/19-2-2004 εγγράφου της ΕΛΑΣ

-Διάταξη του εισαγγελέα πρωτοδικών Λάρισας (313/2005)