Με δεδομένο ότι η φετινή θλίψη , όσο αφορά την οικονομία έχει εξαπλωθεί και πέρα από τη Wall Street καταπίνοντας το σύνολο της παγκόσμιας οικονομίας, το περίγραμμα της κουβέντας και του προβληματισμού για την οικονομική κρίση έχει διευρυνθεί πάρα πολύ. Η συζήτηση πρώτα αφορούσε μόνο τα δάνεια και τις επισφαλείς εξοφλήσεις. Στη συνέχεια όμως το θέμα άλλαξε μορφή περιλαμβάνοντας μια γενικότερη θεώρηση για το καπιταλιστικό μοντέλο και την ελεύθερη αγορά ως ορθόδοξη λειτουργία. Η κουβέντα δεν έχει πάρει σε όλες τις περιπτώσεις επικριτικό χαρακτήρα. Η φράση «Η ελεύθερη οικονομία είναι τελειωμένη» ανήκει στον Γάλλο πρόεδρο Σαρκοζί και ακούστηκε σε μια πολύ πρόσφατη ομιλία του. Επίσης στον ίδιο ανήκει και η επισήμανση ότι «Η παντοδύναμη αγορά που πάντα ξέρει το καλύτερο έχει τελειώσει».

Οι συγκεκριμένες φράσεις αποτελούν μια πάρα πολύ καλή περίληψη για το συμβαίνει τον τελευταίο καιρό. Οι ανεπτυγμένες οικονομίες οι οποίες έχουν υιοθετήσει μέχρι τώρα μια προσέγγιση μη παρέμβασης τώρα έχουν αναλάβει πρωτοφανείς αποφάσεις παρέμβασης ιστορικής σημασίας. Είναι πάρα πολύ εύκολο να βρούμε σε διάφορα σημεία στο internet το μέγεθος και το είδος των κατά χώρα αποφάσεων για παρέμβαση. Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, οι περισσότερες δυτικές χώρες, η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα έχουν χρηματοδοτήσει τράπεζες χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της μερικής κρατικοποίησης. Ένας άλλος αριθμός χωρών, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται και οι Ηνωμένες Πολιτείες , ανέλαβαν τα πιο δραστικά μέτρα αγοράζοντας μετοχές κατευθείαν από τις ίδιες τις εταιρίες. Άλλες χώρες διάλεξαν διαφορετικές μορφές παρέμβασης των οποίων η γκάμα εκτίνεται από την εγγύηση των τραπεζικών καταθέσεων μέχρι τη χρηματοδότηση για τη συνέχιση του δανεισμού, ενίσχυση δηλαδή της ρευστότητας μέσω των τραπεζών έτσι ώστε τα επιτόκια, το κόστος του δανεισμού, να μείνει χαμηλό.

Η εικόνα του καλπάζοντος καπιταλισμού και των τεράστιων επενδυτικών τραπεζών οι οποίες αναπτύχθηκαν από τις απορυθμισμένες αγορές αποδείχτηκαν ανίκανες να χειριστούν τα προνόμια που απέκτησαν και αναγκάστηκαν να μετατραπούν σε Τραπεζικά Εταιρικά Σχήματα Συμμετοχών και Επενδύσεων. Στο μεταξύ τόσο οι Ηνωμένες Πολιτείες όσο και η Αγγλία εθνικοποίησαν όλες τις εταιρίες που είχαν σαν αντικείμενο την αγορά των υποθηκών, μια κίνηση που πολλοί οικονομολόγοι αλλά και κυβερνητικοί παράγοντες δεν είδαν και με πολύ καλό μάτι, γιατί το θεώρησαν υπερβολικό παρεμβατισμό. Από την άλλη πλευρά υπήρχαν και αυτοί που θεώρησαν ότι μια τέτοια κίνηση ήταν επιβεβλημένη. Οι αγορές των Ηνωμένων Πολιτειών καθώς υποχωρούσαν παρέσυραν και τον έλεγχο που προσπάθησε να ασκήσει στο εξωτερικό. Σε μεγάλης κυκλοφορίας εφημερίδες της Αμερικής αναφέρετε ότι η σημερινή κρίση υπονομεύει σημαντικά την αξιοπιστία της Washington όταν αυτή προσπαθεί να παίξει το ρόλο του υπερασπιστή για τον παγκόσμιο καπιταλισμό.

Το θέαμα ενός καπιταλισμού σε κρίση, κατά πολύ αδιανόητο πριν από λίγο καιρό, έχει προωθήσει ένα σκεπτικισμό όσο αφορά τις πιο θεμελιώδεις πτυχές της μοντέρνας οικονομικής θεωρίας. Έχει επαναφέρει το πρόταγμα του Κέυνς, ενός βρετανού οικονομολόγου που έζησε την εποχή του μεγάλου οικονομικού κραχ, ο οποίος λέει ότι οι ελεύθερες αγορές δεν “αυτοδιορθώνονται” και ότι η κρατική παρέμβαση πάντα θα είναι απαραίτητη για να εγγυάται ότι τα κέρδη θα διαχέονται ξανά στην οικονομία και κατ επέκταση ένα μέρος αυτών θα γίνεται κοινωνικός πλούτος. Ο Κευνς σε καμία περίπτωση δεν ήταν εναντίων του καπιταλισμού, το αντίθετο ήλπισε ότι η κυβερνητική παρέμβαση θα στήριζε το κεφαλαιοκρατικό σύστημα ενάντια στις υπερβολές και με αυτόν τον τρόπο θα συντηρούσε τις θετικές πτυχές του συστήματος. Η Κευνεσιανή θεωρία του κρατικού παρεμβατισμού είναι στον αντίποδα σε σχέση με αυτή του Χαιεκ, του οποίου η προσέγγιση για ολοένα και περισσότερο κρατικό παρεμβατισμό είχε κερδίσει πάρα πολλούς οπαδούς τις τελευταίες δεκαετίες. Είναι πάρα πολύ εύκολο να δούμε σήμερα ότι μερικά οι απόψεις του Κέυνς έχουν περάσει παντού. Ακόμα και στα οικονομικά σχέδια του Μπάρακ Ομπάμα για παράδειγμα.

Οι πολιτικές επιπτώσεις αυτής της ιδεολογικής μετατόπισης παραμένουν ασαφείς, αλλά μάλλον όλα θα ξεκαθαρίσουν μέσα στο Νοέμβριο, όπου θα γίνουν αλλεπάλληλες συζητήσεις ανάμεσα στους πολιτικούς του κόσμου. Όπως είδαμε όλοι το μοναδικό πράγμα που παρέμεινε από αυτές τις συζητήσεις ήταν η οικονομική βοήθεια προς τις τράπεζες οι οποίες εξακολουθούν να αντιστέκονται μια και δεν θέλουν σε καμία περίπτωση να δεχτούν κανενός είδους έλεγχο. Βοήθεια για μια τράπεζα σημαίνει μειωμένη αξιοπιστία και άρα μειωμένα κέρδη στην αγορά. Το κράτος όσο και αν θέλει δεν μπορεί να παρέμβει σε τραπεζικά καταστήματα δηλαδή μαγαζιά τα οποία δεν έχουν κανένα πρόβλημα, όπως είναι τα ελληνικά. Οι τράπεζες έχοντας αποκτήσει «κρατικά θέλοντος» την αποκλειστικότητα ελέγχου της χρηματικής ροής δεν θέλουν καμία παρέμβαση στην κότα με τα χρυσά αυγά. Αυτές και μόνο αυτές καθορίζουν τα επιτόκια. Και το μυστικό είναι ακριβώς αυτό. Οι τράπεζες θέλουν να καθορίζουν το κόστος του χρήματος όπως λέγεται διαφορετικά το επιτόκιο , όχι σύμφωνα με αυτό που ισχύει για τη δική τους σχέση με τα εθνικές τράπεζες αλλά σύμφωνα με αυτό το οποίο δανείζει η μία στην άλλη. Φυσικά όμως το επιτόκιο που δανείζει η μία τράπεζα στην άλλη είναι πολύ υψηλότερο γιατί η μία θέλει να κατασπαράξει την άλλη. Κλασικό παράδειγμα είναι αυτό που κάνει ο πρόεδρος – διαχειριστής καπιταλιστής Βγενόπουλος, ο οποίος παρουσιάζεται βασιλικότερος του βασιλέως σε σχέση με την κρατική βοήθεια προς τον κόσμο. Γιατί το κάνει αυτό; Γιατί απλά έχει πίσω του τεράστια ποσά σε ρευστό και δεν έχει καμία ανάγκη να δανειστεί.

Τέλος , σε παγκόσμια κλίμακα είναι πολύ οι αστοί οικονομολόγοι που παρουσιάζουν επιφυλάξεις όσο αφορά αυτή τη συστημική αλλαγή. Πως είναι δυνατόν όμως να μην έχουν αντιρρήσεις. Όταν βλέπεις το «σπίτι» σου να γκρεμίζεται δεν είναι και πολλά αυτά που μπορείς να κάνεις. Ευτυχώς που η αστική οικονομία έχει επινοήσει ένα σωρό από όρους και έννοιες έτσι ώστε οι αστοί οικονομολόγοι να μπορούν να επιβιώνουν ακόμα. Η χυδαία οικονομία δέχτηκε ένα πάρα πολύ ισχυρό κτύπημα εκεί που πονάει περισσότερο, στην αξιοπιστία του μέγιστου φετίχ της, του χρήματος.